Ελληνόφωνα χωριά της κάτω Ιταλίας
Οι δυο νησίδες: Καλαβρία και Απουλία (νουκλεο γκρεκανικο)
Η κοινωνιογλωσσική κατάσταση των κατωιταλικών διαλέκτων δεν είναι η ίδια ακριβώς στις δύο
νησίδες. ο αριθμός των ελληνόφωνων σήμερα είναι πολύ μικρός (περίπου 500 άτομα). Ακόμη και
αυτοί οι ομιλητές χρησιμοποιούν την ελληνική διάλεκτο ως δεύτερη γλώσσα, ενώ ως πρώτη
γλώσσα έχουν μια τοπική ρομανική διάλεκτο («calabrese» ή «dialetto», όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι),
η οποία χρησιμοποιείται για την καθημερινή επικοινωνία στην περιοχή. Η ελληνική διάλεκτος
θεωρείται πλεονάζων ξενόγλωσσος μειονοτικός κώδικας, καθώς δεν υπάρχουν επικοινωνιακές
περιστάσεις που να απαιτούν τη χρήση της. Δεν διαθέτει κύρος, ώστε να μπορεί να συμβάλει στην
κοινωνική άνοδο των ομιλητών της, αντιθέτως οι ομιλητές της συχνά εμφανίζουν συμπεριφορές
αυτο-υποτίμησης και αυτολογοκρισίας.
Λειτουργιες
Αξιοσημείωτο είναι ότι η ελληνική διάλεκτος της Καλαβρίας χρησιμοποιείται για να μην γίνονται
αντιληπτοί οι ομιλητές της από «ξένους» (κρυπτολαλική λειτουργία) ή/και σε ανεπίσημο οικογενειακό
πλαίσιο ως παιχνίδι ή αστείο. Τέλος, διαθέτει συμβολική λειτουργία, αποτελεί δηλαδή σύμβολο
ταυτότητας και αλληλεγγύης μεταξύ των ομιλητών της .
Όσον αφορά τη δεύτερη γλωσσική νησίδα, η κατάσταση ενδεχομένως να δείχνει πιο «ανθεκτική»
στον χρόνο και στις κοινωνικές και γεωγραφικές συνθήκες, χωρίς όμως να διαφαίνεται κάποια
ουσιαστική διαφορά όσον αφορά το μέλλον της διαλέκτου. Η grico δέχεται ιδιαίτερα έντονες επιρροές
από την τοπική σαλεντινική διάλεκτο, με αποτέλεσμα το γλωσσικό της σύστημα να είναι εξαιρετικά
ασταθές και τελικά να τείνει να υποκατασταθεί από αυτό της σαλεντικής. Ενδεχομένως μάλιστα να
μπορούμε να μιλάμε για κρεολοποίηση της grico. Ωστόσο, εκδηλώνεται ζωηρό ενδιαφέρον στην
περιοχή (κυρίως από τους νέους) για τη διδασκαλία της ελληνικής διαλέκτου στο σχολείο, τη
συλλογή γλωσσικού υλικού, την προβολή της μέσω του τουρισμού και γενικά την αναβίωση και τη
διαφύλαξή της. Γίνονται δηλαδή προσπάθειες για την αύξηση του κοινωνικού γοήτρου της
Δυο διαφορετικες αποψεις
Όσον αφορά την παρουσία της ελληνικής γλώσσας στις περιοχές αυτές, έχουν διατυπωθεί δύο
διαφορετικές θεωρίες . Σύμφωνα με την πρώτη από αυτές, τα ελληνικά της περιοχής χρονολογούνται
κατά τη βυζαντινή εποχή, όταν έλληνες από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία (προερχόμενοι από την
Πελοπόννησο, την Ήπειρο, τη Στερεά Ελλάδα, την Εύβοια και τον Πόντο) εγκαταστάθηκαν στην νότια
Ιταλία. Η δεύτερη θεωρία προτείνει ότι οι ελληνόφωνοι πληθυσμοί των περιοχών αυτών κατάγονται
από τους αρχαίους έλληνες αποίκους, οι οποίοι ενισχύθηκαν με έλληνες μοναχούς κατά τα χρόνια
της βυζαντινής κατοχής της νότιας Ιταλίας, καθώς και με έλληνες πρόσφυγες και εξόριστους
αργότερα. Χάρη στη δεύτερη θεωρία μπορούν να ερμηνευθούν οι έντονοι δωρισμοί στις διαλέκτους
αυτές.
Η μουσικη της κατω Ιταλιας
Τα πιο σημαντικα συγκροτήματα είναι : Cumelca, Ghetonia , Encardia , Canzionere Grecanico Salentino.
Είναι τα πιο γνωστά, πλέον, συγκροτήματα που βοήθησαν στη διάσωση της γκεκάνικης γλώσσας αλλά
και της μουσικής. Κύριο χαρακτηριστικό της μουσικής αυτής είναι ένα σχέδιο βύθισης του ακροατή
σε ένα πλούσιο πολιτισμό μυρωδιών, παραδόσεων, ήχων και χρωμάτων όπου η μελωδία είναι ο
πρωταγωνιστής.
Τραγουδάνε για την ζωή των αγροτών, για τα υπαίθρια τοπία και φυσικά για τη θάλασσα.
Κύριος σκοπός τους είναι να διασώσουν την γλώσσα Griko (γκρεκάνικα).
Η αγάπη του κόσμου για τη μουσική της Κάτω Ιταλίας φαίνεται από τον τρόπο που περιγράφουν
τη μουσική.
" Όταν ακούς μουσική της Κάτω Ιταλίας είναι
" Όταν ακούς μουσική της Κάτω Ιταλίας είναι
αρκετά δύσκολο να καθήσεις στην καρέκλα.
Τα πόδια ηλεκτρίζονται, τα χέρια ( άθελά τους
σχεδόν) χτυπούν παλαμάκια, ενώ ο διονυσιακός
ρυθμός της ταραντέλας σε στέλνει νοητά στο
κέντρο μιας πλατείας, ανάμεσα σε ένα πλήθος
που ξεφαντώνει. Τι κι αν δεν έχεις πάει ποτέ
σ'εκείνα τα μέρη της Grecia Salentina στην
Κάτω Ιταλία, όπου η φύση μοιάζει με τη δική
μας και τα χωριά είναι επιρρεπή στις γιορτές ... Ο διονυσιακός των σωμάτων που χορεύουν,
ο ήχος των οργάνων ( κυρίως ταμπορέλο και οργκανέτο), ακόμη και ο ήχος της διαλέκτου τους είναι
απόλυτα οικεία, κάτι σαν γιορτή σε διπλανό σπίτι, που ξέρεις ότι με λίγη προσπάθεια μπορείς
να ενσωματωθείς κι εσύ. "
Ιστορία
Η νεότερη ιστορία των Ελληνοφώνων της Καλαβρίας είναι μια ιστορία καταπιέσεων, διωγμών,
καταφρόνησης και ένδειας. Οι ελληνόφωνοι χωρικοί, οι πιο φτωχοί ανάμεσα στους πιο φτωχούς,
περιφρονημένοι ως μέλη μιας μειονότητας εγκαταλείφθηκαν στην οικονομική καθυστέρηση
και στον αναλφαβητισμό, με μόνο μέσο επικοινωνίας με το γύρω κόσμο την ελληνική τους
γλώσσα, που μεταδιδόταν από γενιά σε γενιά προφορικά.
Ένα άλλο βαρύ πλήγμα υπέστη η ελληνική γλώσσα των Ελληνοφώνων στη διάρκεια του ιταλικού
φασισμού (1922-1942), όταν απαγορεύτηκαν οι διάλεκτοι σ' όλη την Ιταλία και επιβλήθηκε η κοινή
ιταλική της Τοσκάνης. Στους Ελληνόφωνους έλεγαν ότι έπρεπε να ντρέπονται για το ακατάληπτο ιδίωμά
τους.
Από τα τέλη της δεκαετίας του '60 άρχισε να αναπτύσσεται ανάμεσα στους Έλληνες της Καλαβρίας μια
έντονη συνείδηση της πολιτιστικής αξίας και της ιστορικής σημασίας της γλώσσας τους.
Προσπάθειες διατήρησης της γλώσσας
1.Οι σύλλογοι ανέπτυξαν σημαντική δραστηριότητα και αγωνίζονται για τη διατήρηση της
παραδοσιακής παιδείας των ελληνοφώνων στην Καλαβρία και για την ευαισθητοποίηση της κοινής
γνώμης, τόσο στην Ιταλία όσο και στην Ελλάδα, για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ελληνική
μειονότητα.
2. άρχισαν να εκδίδονται εφημερίδες και περιοδικά ενώ γράφτηκαν και βιβλία.
Επίσης διοργανώθηκαν μαθήματα λογοτεχνίας, ιδρύθηκε στην Μπόβα Μαρίνα αγροτοποιμενικό μουσείο,
κυκλοφόρησαν δίσκοι με παραδοσιακή μουσική και τραγούδια σύγχρονων ελληνοκαλαβρών συνθετών
και στιχουργών, τυπώθηκαν ημερολόγια στο γραικό, ενώ από το 1985 διοργανώνεται στη Χώρα
ετήσιος διαγωνισμός στην ελληνοκαλαβρέζικη ποίηση.
Οι προσπάθειες άρχισαν να αποδίδουν καρπούς. Το ιταλικό κράτος και η ΕΟΚ αναγνώρισαν την
ελληνόφωνη μειονότητα. Η περιοχή όπου μιλιούνται ακόμα τα ελληνικά της Καλαβρίας,
οριοθετήθηκε και στην είσοδο κάθε ελληνόφωνου χωριού στήθηκαν ταμπέλες με την επιγραφή
«Ελληνόφωνοι της Καλαβρίας». Η επίσημη αυτή αναγνώριση της ταυτότητάς τους συνετέλεσε
στο να ξεπεράσουν οι Ελληνόφωνοι το σύμπλεγμα της κατωτερότητας που τους κατάτρεχε τα
περασμένα χρόνια.
Δυστυχώς όμως σήμερα, στα περισσότερα χαρακτηριζόμενα ως ελληνόφωνα χωριά αυτοί που μιλούν
πραγματικά το γραίκο έχουν καταντήσει μειοψηφία κι ακόμα και αυτοί που το μιλούν,
οι γεροντότεροι συνήθως, στη μεταξύ τους συνομιλία χρησιμοποιούν πιο συχνά την καλαβρέζικη
(ιταλική) διάλεκτο.
Επιμέλεια: Κρέσπα Τζένη- Βλάχος Γιάννης
